Владимир Садай (Цырульников) ҫыравҫӑ тата журналист ҫуралнӑранпа ӗнер, пуш уйӑхӗн 31-мӗшӗнче 95 ҫул ҫитнӗ.
Вӑл 1926 ҫулта Чӗмпӗр облаҫӗнчи Чӑнлӑ районне кӗрекен Каша ялӗнче ҫуралнӑ. 1991 ҫулхи утӑ уйӑхӗн 22-мӗшӗнче Шупашкарта вилнӗ.
Владимир Садай 1949-1951 ҫулсенче Чӑнлӑ (Пухтел) районӗнчи «Пӗрлешӳллӗ ӗҫ» хаҫат редакцийӗнче ӗҫленӗ. 1951 ҫулта Шупашкара куҫса килнӗ, кунта хаҫат-журнал редакцийӗсенче, Чӑваш кӗнеке издательствинче ӗҫленӗ. Куҫӑмсӑр майпа СССР писателӗсен Союзӗ ҫумӗнчи А. М. Горький ячӗллӗ Литература институтӗнчен вӗренсе тухнӑ.
В. Садай повеҫсемпе калавсен тата очерксен пуххисене пурӗ 30 кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ. Ҫав шутра — «Летчиксем», «Ҫӑлтӑрсем тапӑра анаҫҫӗ» тата «Аттесемпе пӗрлех кӑвакартӑмӑр» романсем.
Мартӑн 19-мӗшӗнче 72 ҫула кайса пиртен Чӗмпӗр тӑрӑхӗнчи паллӑ журналист, поэт, прозаик Анатолий Григорьевич Дмитриев (Анатоли Ырьят) шалкӑм ҫапнине пула ӗмӗрлӗхех уйрӑлса кайрӗ.
Вӑл Тутарстанри Пӑва районӗнчи Раккассинче 1949 ҫулхи июнӗн 9-мӗшӗнче ҫуралнӑ. 1966 ҫулта Элшел шкулӗнчен вӑтам пӗлӳ илсе тухнӑ. Вунӑ ҫул шкулта ачасене вӗрентнӗ. 1996 ҫулта Чӑваш патшалӑх университетне пӗтернӗ. 1990 ҫултан тытӑнса 2015 ҫулччен Чӗмпӗрти «Канаш» ятлӑ чӑваш хаҫатӗнче вӑй хунӑ, тӗрлӗ должность йышӑннӑ, редактор ҫумӗ те пулнӑ. РФ Журналистсен союзӗн членӗ. Чӑваш Республикин Писательсен союзӗн членӗ. Алексей Талвир тата Валентин Урташ ячӗллӗ литература премисен лауреачӗ. Сакӑр кӗнеке авторӗ, ҫав шутра роман та пур.
Анатолий Григорьевичӑн тӑрӑшуллӑ ӗҫне РФ культура министерствин, Чӑваш Республикин Патшалӑх Канашӗн, Чӑваш Республикин Журналистсен союзӗн, Чӑваш Республикин пичет тата информаци политикин министерствин, Ульяновск область администрацийӗн Хисеп хучӗсене парса чысланӑ.
Ӗҫтешӗмӗре тӑван ялӗн масарне пытарнӑ.
Пултаруллӑ, ырӑ та сӑпайлӑ ӗҫтешӗмӗрӗн ҫутӑ сӑнарӗ пирӗн чӗресенче упранӗ.
Чӗмпӗр облаҫӗнчи Димитровградра пурӑннӑ поэт-фронтовик, Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫин 2-мӗш степеньлӗ орденӗн кавалерӗ Евгений Ларин вилнӗ. Кун пирки Николай Ларионов ҫыравҫӑ, публицист, поэт Чӑваш Енри профессионал ҫыравҫӑсен мессенджерсенчен пӗринчи ушкӑнӗнче паян пӗлтернӗ.
Евгений Степанович 1926 ҫулта Ҫӗнӗ Малӑкла районӗнчи Малаел ялӗнче ҫуралнӑ.Сӑмах май каласан, ку ялта 30 процент чӑваш пурӑнать.
Ухсай Яккӑвӗн юлташӗ пулнӑ. Кӑҫал пуш уйӑхӗнче вӑл Николай Ларионова Ухсайпа Мускавра съездсенче ялан ҫумлӑн ларнине, пӗрле ҫӳренисене каласа кӑтартнӑ. «Ларин хӑйӗн поэмисене пӑхмасӑр каласа паратчӗ. Тӗлӗнмелле ҫын», — тенӗ Николай Ларионов.
| ЧӲК | 05 |
(Чӗмпӗрти чӑвашсен «Атӑл юрри» альманахӗ тавра)
Юратнӑ Атӑл ҫинчен чӑваш пин-пин сӑмах, юмах, халап сарнӑ, савса юрланӑ. Атӑл ҫинчен хайланӑ калавсене Самарта Влас Паймен ҫыравҫӑ, Каҫалта Иван Никифоров студент пухса тӗпчениcене пӗлетӗп. «Атӑл юррин» ултӑ альманахӗнче (1919-2020) пӗтӗмлетӳллӗ тишкерӳ кураймарӑм. Шел, «Атӑл юрри» ҫинчен Чӑваш жрналистикипе пичечӗн энциклопедийӗнче туллин асӑнман. Юрать-ха, альманах историйӗпе унӑн тӗременӗ Елена Мустаева тата истори наукисен кандидачӗ Роза Макарова (Павлова) пӗтӗмӗшле каласа параҫҫӗ. «Тен, пуҫарса яраканӗн алли йывӑртарах пулнӑ — ыйтуллӑн тинкерӗ хӑш-пӗр вулаканӑм? Пӗлместӗп», — вырӑнлӑ мар хурланать хаҫатпа альманах тӗременӗ. Чӗмпӗрте пичетленнӗ «Атӑл юрри» журнал, «Канаш», «Чухӑнсем сасси», «Ҫӗнӗ пурнӑҫ» хаҫатсен, «Ҫуталла» вӗренӳ кӗнекин шӑписем тата вӗсене кам кӑларасшӑн ҫунни Арсентий Изоркин, Елена Арланова тата ытти тӗпчевҫӗсене тахҫанах паллӑ. Чӑваш юхӑмӗ мӗнле тапранни, 1989 ҫулта инҫехумпа чӑвашла «Еткер» кӑларӑм, «Канаш» хаҫат (ахалех «Ҫутӑ пурнӑҫа» чӗртмерӗҫ), «Шевле ҫути» тухни, хальхи аталанӑва мӗнле хакланине альманахра курмарӑм.
Юлашки вӑхӑтра Патӑрьел районӗнче икӗ палӑк уҫӑлчӗ. Аса илтерер: Чӑваш Ишек ялӗнче вырӑс классикне Александр Пушкина сума суса лартнӑччӗ. Асӑннӑ районти Турхан ялӗнче ӗнер Алексей Кокель художникӑн палӑкне уҫнӑ. Палӑк-бюст авторӗ — Чӗмпӗр облаҫӗнчи паллӑ скульптор Николай Кондрашкин. Палӑка уҫма Чӑваш Енре пурӑнакан халӑхсен пайташӗсен ассамблейин ертӳҫи Лев Кураков пулӑшнӑ.
Ҫак йӗркесен авторне Николай Кондрашкин скульптор пӗлтернӗ тӑрӑх, ҫывӑх вӑхӑтра тата тепӗр палӑк уҫасшӑн. Ӑна та Николай Кондрашкин хатӗрленӗ. Вӑл каланӑ тӑрӑх, палӑксене маларахах туса хатӗрленӗ, «халӗ Лев Пантелеймонович Кураков ырласа чысланипе ӗҫе кӗрсе пыраҫҫӗ».
Николай Ашмарин палӑкӗ Шупашкарти Ашмарин урамӗнче пулӗ.
Чӑваш Ен Элтеперӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан Олег Николаев ӗнер Муркаш районӗнче пулнӑ, унта Мӑн Сӗнтӗр ялӗнчи вулавӑша кӗрсе тухнӑ. Вулавӑшпа паллашнӑ май Чӑваш Ен Пуҫлӑхӗн тивӗҫне вӑхӑтлӑх пурнӑҫлакан ҫӳлӗксем ҫинче чӑвашла кӗнекесем ытларах пулмалли пирки палӑртнӑ.
Ял вулавӑшӗ нумаях пулмасть «Культура» наци проектне пула улшӑннӑ. Ӑна ҫӗнетме 5 млн тенкӗ тӑкакланӑ. Вӑл укҫа культура учрежденине юсама, кӗнеке фондне ӳстерме, ҫӗнӗ оборудовани туянма кайнӑ.
Вулавӑш ялта вырнаҫнӑ пулин те ӑна тӗнче тетелӗпе пысӑк хӑвӑртлӑхпа ҫыхӑнтарнӑ, кунта ӑс-хакӑл вӑййи валли ача-пӑча пӳлӗмӗ те пур.
Палӑртса хӑварар, шӑп Мӑн Сӗнтӗрте чӑваш этнопаркӗ вырнаҫнӑ, нумаях пулмасть унта кӳршӗ тӑрӑхри министр килсе кайнӑччӗ.
Пӑлхар-чӑвашсен этнокеремне Чӗмпӗр ҫӗрӗнчен тата Тутарстанран чӑвашсен (вӑл шутра Тӗне кӗмен чӑн чӑвашсем) пысӑк ушкӑнӗ килсе кайнӑ хыҫҫӑн Чӗмпӗр облаҫӗнчи искусствӑпа культура политикин министрӗ Евгения Сидорова уйрӑм «визитпа» килсе курнӑ. Кун пирки
Юрий Туринке пӗлтернӗ. Вӑл хыпарланӑ тӑрӑх, Юрий Туринке экскурси ирттернӗ, Евгения Евгеньевнӑна чӑвашсен авалхи йӑла-йӗркиипе паллаштарса, чӑвашсен истори, тӗн вӗрентӗвӗ, тӗнче ӑс-хакӑлӗ, философийӗ ҫинчен каласа кӑтартнӑ. «Раҫҫей Федерацийӗнче регионти министр тӗрлӗ «халӑх культури» ҫине тимлӗн пӑхни питӗ кӑмӑллӑ», — тесе хыпарланӑ Юрий Туринке Фейсбукра.
Асаилтеретпӗр, нумай пулмасть Виктор Аванмарт аван-премин 2020 ҫулхи лауриачӗн ятне пӗлтернӗччӗ. Ҫулталӑк пӗтессе кӗтмесӗрех вӑл ҫак ята Валери Туркай сӑвӑҫа парас тенӗ.
Чӑваш халӑх поэчӗ Валери Туркай хурав памасӑр тӑрайман. Хуравне вара сӑвӑлласа хатӗрленӗ:
ЧӖМПӖРТЕ ПУРӐНАКАН
ВИКТОР АВАНМАРТ «ХУДОЖНИКЕ»,
«КУПАРЧА» ПРОЕКТ АВТОРНЕ,
ХАЙӖН НӖРСӖР «ПРЕМИЙӖПЕ»
ҪЫНСЕНЕ «ЧЫСЛАС» ӖҪРЕ ӐНӐҪУ СУНСА
Купарчу сан илемлӗ, паллах!..
Ҫук кун пек купарча тек ниҫта та!
Питӗ лайӑх пӗлен эс ҫакна,
Питӗ лайӑх ҫакна ӑнланатӑн.
Купарчу сан илемлӗ, паллах!..
Купарча вӑл — этемлӗхӗн мулӗ!..
Упрасам эс ӑна, упрасам!
Кирлӗ чух вӑл мана кирлӗ пулӗ!
Ӗнер Чӑваш Енре кӑшӑлвируспа чирлисен йышӗ 43 ҫын хушӑннӑччӗ. Паян та ҫавӑн чухлех ҫын инфекциллӗ пулнине палӑртнӑ. Пӗтӗмпе халӗ республикӑра 348 ҫын чирленӗ.
Паянхи кун тӗлне 1482 ҫынна тухтӑрсем тӗрӗслесе тӑраҫҫӗ. 29 ҫын сывалнӑ, вӗсене пульницӑран киле янӑ. Вилнисен йышӗ улшӑнман – 5 ҫын.
Сӑмах май, Чулхула облаҫӗнче паян 94 ҫын чирленӗ, Мӑкшӑ Республикинче – 39, Мари Элте – 29, Чӗмпӗр облаҫӗнче – 25, Тутарстанра – 14.
«Чӑвашкино» чӑваш патшалӑх киностудине тата электрон документацин архивӗнче Кӑркӑстанри кинематографистсем пулнӑ.
Вӗсем Совет Союзӗн маршалӗн А.И. Еременкӑн «Годы возмездия» кӗнекине тӗпе хурса Тӑван ҫӗршывӑн аслӑ вӑрҫин 10 паттӑрӗ ҫинчен фильм ӳкереҫҫӗ иккен. Ҫав паттӑрсенчен пӗри — Чӑваш Енри Вӑрнар район ҫӗрӗ ҫинче ҫуралса ӳснӗ Фёдор Иванович Ашмаров.
Кӗске метрлӑ фильма Латвинче, Кӑркӑстанра, Узбекистанра, Каракалпак Республикинче, Пушкӑртстанра, Тутарстанра, Чӑваш Енре, Чӗмпӗр облаҫӗнче, Мускав облаҫӗнче ӳкернӗ. Кино ӳкерес ӗҫе 2018 ҫулта пуҫланӑ.
Хӑнасене «Чӑвашкино» ертӳҫин ҫумӗ Олег Цыпленков В.В. Николаевӑн «Генеалогия чувашского народа» кӗнекине тата Пӗтӗм чӑвашсен «Асам» кинофестивалӗн статуэткине парнеленӗ.
-1.7 °C